آیا تا به حال تمام تلاش خود را برای انجام کاری حتی به بهای به خطر افتادن سلامت جسمی و روحی خود انجام داده اید؟ چند بار این اتفاق برای شما افتاده است؟ اگر مکرراً اوقات فراغت، خواب، استراحت، غذا و سایر جنبه های زندگی را برای پیشرفت شغلی یا پیشرفت خود قربانی کرده‌اید، ممکن است بهره وری سمی را تجربه کنید. در این مقاله در مورد اینکه بهره وری سمی چیست و علائم آن چیست، چه پیامدهایی برای سلامت روحی و جسمی ما دارد و چگونه می توانیم با آن مقابله کنیم، صحبت می کنیم.
در این مطلب می‌خوانید
بهره وری چیست؟
یکی از مواردی که همه سازمان ها و افراد به آن توجه می کنند، بحث بهره وری است و به دنبال این هستند که سازمانشان و خودشان دارای بهره وری بالا باشند. اگر بخواهیم بهره وری در یک سازمان را در یک تعریف ساده توضیح دهیم به معنای میزان خروجی عملکرد و سود سازمان نسبت به هزینه هاست.
بهره وری فردی به معنای استفاده بهینه از مجموعه استعدادها و توانایی های بالقوه فرد در پیشرفت زندگی است. از منظر منافع سازمانی، ارتقای بهره وری افراد موجب ارتقای بهره وری سازمان می شود. آموزش و یادگیری نیروی انسانی در سازمان و مشارکت افراد در مدیریت سازمان، علاوه بر ارتقای بهره وری فردی، بهره وری سازمان را افزایش می دهد.
بهره وری سمی چیست؟
اغلب افرادی را که خیلی کار می‌کنند، کمتر می‌خوابند و عملکردشان در کارهای مختلف عالی است ستایش می‌کنیم. خیلی کم پیش میآید فردی با عملکرد مناسب و معمول را ستایش کنیم. بهره وری سمی به این معناست که برای قرارگرفتن در گروه اول چنان تلاش کنیم که به سلامت جسم یا روان خود آسیب بزنیم و بهای بهره‌وری، سلامت و آرامش ما باشد.
البته این بدان معنا نیست که نباید برای پیشرفت خود یا کارمان تلاش نکنیم. اگر می‌توانیم حتی در شرایط همه‌گیری کرونا همچنان عملکردی عالی داشته باشیم، شایسته تحسین هستیم. اما این مسئله نباید به قیمت آسیب‌رساندن به خودمان محقق شود.
چه می‌شود که به دام بهره وری سمی می‌افتیم؟ بی‌شک کسی دوست ندارد به خودش آسیب بزند و بسیاری از اوقات خودمان هم متوجه نیستیم که دچار بهره وری سمی شده‌ایم.
نشانههای بهره وری سمی
۱. بیش از حد کارکردن
جدیت و پشتکار ۲ ویژگی مثبت هستند، اما اگر چنان درگیر کار شویم که نیازهای اساسی خود مانند خوردن، خوابیدن، رسیدگی به وضع جسمی و ارتباط با دیگران را نادیده بگیریم، آنگاه دچار بهره وری سمی شده‌ایم. گاهی این مسئله را پشت اصول و اخلاق کاری پنهان می‌کنیم.
یکی از چیزهایی که به ما نشان می‌دهد در حال فداکردن خود بابت بهره‌وری هستیم، شکایت اطرافیان است. ممکن است از ما به‌خاطر همیشه کارکردن، همیشه مشغول‌بودن یا هیچ‌وقت دردسترس‌نبودن انتقاد کنند. اگر این انتقادها را شنیدیم، باید بهشان توجه کنیم و در پی کشف مشکل باشیم.
۲. داشتن انتظارات بیش از حد از خود
در وضعیت همه‌گیری کرونا، داشتن انتظار بیش از حد از خودمان خطاست. در چنین شرایطی که زندگی در سراسر جهان مختل شده است، نباید از خود یا دیگران انتظار همان بهره وری شرایط عادی را داشته باشیم.
انتظارات غیرواقعی فقط وضع روانمان را بدتر می‌کنند؛ استرس ما بیشتر می‌شود و تلاش ما برای رسیدن به بهره‌وری مدنظر به ما آسیب می‌زند.
۳. داشتن حس ناخوشایند هنگام استراحت
اگر دچار بهره وری سمی شده باشیم، از استراحت و بیکاری فرار می‌کنیم و آنها را ناخوشایند می‌دانیم و می‌کوشیم هرطور شده وقت خود را به کار یا فعالیتی اختصاص دهیم. در این حالت، حتی وقتی زمانی را به خود یا خانواده اختصاص می‌دهیم هم احساس ناخوشایندی داریم. گویی حس گناه به سراغمان میآید و دچار عذاب وجدان می‌شویم. دیگران شاید از ما گله کنند که چرا حواسمان پرت است و بی‌قراریم.
حس دیگری که ممکن است در این شرایط سراغمان بیاید، احساس بی‌ارزش‌بودن است. حس می‌کنیم چون کار نمی‌کنیم، بی‌ارزشیم و داریم وقت تلف می‌کنیم.
۴. خستگی و درماندگی
یکی از پیامدهای جسمانی بهره وری سمی، احساس خستگی و ضعف جسمانی است. وقتی زیاد کار می‌کنیم، انرژی زیادی هم مصرف می‌کنیم، اما به‌علت تغذیه و استراحت ناکافی و نامناسب، دچار خستگی و ضعف شدید می‌شویم. حتی صبح‌ها هم احساس سرزندگی نداریم. خسته و پژمرده و خمیده می‌شویم. اینها مهم‌ترین نشانههای جسمی بهره وری سمی هستند.
راه های درمان بهره وری سمی
بهره وری سمی بیشتر مسئله‌ای ذهنی است. یعنی فکر می‌کنیم اگر استراحت کنیم، بی‌ارزشیم. خیال می‌کنیم باید بی‌امان کار کنیم. تصور می‌کنیم اگر به سلامت جسم و روان خودمان احترام بگذاریم، دیگران ما را فردی تنبل یا خودپسند تلقی می‌کنند. پس طبعا راه مقابله با این مسئله بیش از آنکه در جهان خارج باشد، درون خود ماست.
اگر شما هم از این مسئله رنج می‌برید، تنها نیستید. بسیاری از افراد با این مشکل دست‌وپنجه نرم می‌کنند. با به‌کارگیری راهکارهای زیر می‌توانید با بهره وری سمی مقابله کنید.
۱. اهداف واقع‌بینانه انتخاب کنید
یکی از ویژگی‌های هدف خوب، واقع‌بینانه‌بودن آن است. باید به شرایط درونی و بیرونی آگاه باشید و بر اساس آنها اهدافتان را انتخاب کنید.
مثلا در شرایط همه‌گیری، که کارتان را از خانه پیگیری می‌کنید، باید بدانید که یکی از چالش‌های دورکاری حواس‌پرتی بیشتر در خانه است. این حواس‌پرتی‌ها در نهایت به استرس شما دامن می‌زنند. در شرایط استرس‌زا نیز امکان اینکه بتوانید به همه وظایف کاری خود در بازه‌های زمانی تعیین‌شده برسید، دشوارتر می‌شود. پس باید همه این عوامل را برای تعیین اهداف دست‌یافتنی در نظر بگیرید.
۲. نگرش خود به فراغت و استراحت را تغییر دهید
استراحت و فراغت از کار به‌معنای بیهودگی و بطالت نیست. دقیقا برعکس، مطالعات مختلف نشان داده‌اند کسانی که استراحت کافی می‌کنند، عملکرد بهتری دارند.
فراغت را نیازی ضروری برای سلامت روح و جسمتان در نظر بگیرید نه صرفا راهکاری برای ارتقای عملکردتان. به‌جای اینکه فقط از سر اجبار و در اوج خستگی دست از کار بکشید، برای استراحت خود در بازه‌های زمانی مناسب برنامه‌ریزی کنید. در زمان فراغت می‌توانید هر کاری را انجام دهید که انرژی شما را برمی‌گرداند.
۳. تمرین ذهن‌آگاهی انجام دهید
ذهن‌آگاهی روش برای ارتباط با خود است. ذهن‌آگاهی به ما فرصت می‌دهد به آنچه حس می‌کنیم بدون قضاوت نگاهی بیندازیم. با اجرای تمرینات ذهن آگاهی به بدن و ذهن خود و نیازهای هرکدام آگاهی پیدا می‌کنیم.
ذهن‌آگاهی به ما کمک می‌کند از الگوی‌های نامناسب مانند «بجنگ یا کنار بکش» عبور کنیم و فرصتی به ما می‌دهد تا از دریچه‌ای جدید به امور بنگریم و روش‌های سالم‌تری برای حل مسائل پیدا کنیم.
۴. خود را مقید به پاسخگویی کنید
از بعضی اطرافیان که بیشتر بهشان اعتماد دارید بخواهید که اگر گاهی رفتارهای خودتخریبگر انجام دادید، از شما توضیح بخواهند و این موضوع را به شما گوشزد کنند. کسانی را انتخاب کنید که ازشان حرف‌شنوی داشته باشید.
۵. مرزهای روشنی ترسیم کنید
بین کار و زندگی مرزهای مشخصی ترسیم کنید. معین کنید چه زمانی باید کار کنید و چه زمانی دست از کار بکشید. وقتی کار می‌کنید، کامل روی آن متمرکز شوید. وقتی هم به زندگی‌تان می‌رسید، حواستان پی کار نرود.
۶. وابستگی عاطفی به شغلتان را کاهش دهید
وابستگی عاطفی به شغل یکی از چیزهایی است که ما را در دام بهره وری سمی می‌اندازد. هرچند دشوار به نظر می‌رسد، باید رشته پیوند عاطفی به محیط کارتان را در مواقع لازم قطع کنید. حرفه‌ای رفتار کنید و بهترین عملکرد شغلی را به نمایش بگذارید، اما در عین حال بدانید که شما فقط در این کار خلاصه نمی‌شوید. اگر اوضاع خوب پیش نرفت، نباید زور زیادی بزنید یا خودتان را سرزنش کنید.
۷. طرز فکرتان درباره خودتان را اصلاح کنید
آیا حس ارزشمندی شما صرفا به کارتان گره خورده است؟ اگر پاسختان مثبت است، شاید خودتان را در چرخه‌ای از تلاش‌های پی‌درپی برای اثبات این حس گیر بیندازید. برای اصلاح این وضعیت، خودتان را آن‌طور که هستید ارزشمند بدانید. ارزش شما صرفا به عملکرد شما و چیزی که تولید می‌کنید گره نخورده است.
از خود بپرسید آیا این انتظارات را از کسی که عمیقا به او علاقه‌مندید هم دارید. اگر پاسختان منفی است، پس نباید آن انتظارات سمی را از خودتان هم داشته باشید.
۸. از مشاور کمک بگیرید
اگر برای مقابله با بهره وری سمی و اصلاح نگرشتان نیاز به کمک دیگری دارید، به روان‌درمانگر یا مشاور مراجعه کنید. این متخصصان به شما کمک می‌کنند روایت‌های نادرست از خود، ارزشمندی و موفقیت را کنار بگذارید.
نکات مهم در رویارویی با بهره وری سمی
استرس در بحث درمان بهره وری سمی بسیار مهم است و دانستن نکات زیر در این باره خالی از لطف نیست:
استرس کم برابر با بهره وری است
خبر خوب این است که کمی از این استرس ممکن است در واقع عاملی برای تولید بهتر و بهره وری بیشتر برای همان شرکت هایی باشد که کارکنان آن استرس زیادی را گزارش کرده اند.
دانشمندان مدت‌هاست که می‌دانستند انسان‌ها ظرفیت عملکرد بهینه را دارند و اگر برای رسیدن به آن سطح آموزش ببینند و آموزش ببینند، می‌توانند کارهای باورنکردنی انجام دهند. آنها همچنین دریافتند که اگر افراد در آن زیاده روی کنند، مانند ورزشکاری که بیش از حد تمرین می کند، کارایی خود را از دست می دهند و ممکن است عواقب شدیدی را متحمل شوند.
بیش از ۱۰۰ سال پیش، دو روانشناس، رابرت یرکس و جان دادسون، این ایده ها را که به نام آنها نامگذاری شده است، قانونی کردند. قانون Yerks-Dudson را می توان در قالب یک نمودار نشان داد که عملکرد بهینه را در هر موقعیتی پیش بینی می کند.
اکنون محققان در تلاشند تا این قانون را به الگوی رفتاری تبدیل کنند که نه تنها ورزشکاران برجسته، بلکه همه ما بتوانیم از آن برای بهترین عملکرد خود استفاده کنیم. اساس این الگوهای رفتاری کنترل استرس و اضطراب خود است تا بتوانیم تمام تلاش خود را برای دستیابی به عملکرد مطلوب انجام دهیم.
استرس را کنترل و کاهش دهید
باید مطمئن شویم که در پایان روز که محل کار را ترک می کنیم، محیطی آرام و راحت در خانه منتظر ما باشد. این بسیار مهم است، زیرا یک استراحت ساده کافی نیست، زیرا ما از دستیابی به عملکرد مطلوب بسیار خسته شده ایم و باید قدرت از دست رفته را دوباره به دست آوریم.
همچنین برای دستیابی به آن عملکرد بهینه، زمانی که در محل کار نیستیم باید مراقب بدن خود باشیم. مانند ورزشکاران حرفه ای، ما باید به طور منظم تمرین کنیم تا بدن و روح خود را در بهترین حالت نگه داریم.
این مراقبت به ما این امکان را می دهد که عوامل استرس زا را که از انرژی ما استفاده می کنند کنترل کنیم و تبدیل این فشار به انرژی بسیار آسان تر است که بعداً با هدف بهره وری و تولید می توانیم کنترل کنیم.
مراقبت از بدن خود مستلزم ایجاد تمهیداتی برای کاهش استرس بد است، از جمله رژیم غذایی مناسب، اجتناب از مصرف زیاد الکل و یافتن راهی غیر از تماشای تلویزیون برای آرامش.
اگر بتوانیم همه این کارها را به طور منظم انجام دهیم، نه تنها می توانیم با استرس و فشار کاری به زندگی ادامه دهیم، بلکه می توانیم واقعاً از آن لذت ببریم. فقط باید با کمکی که به دیگران می کنید، تبعیض آمیزتر باشید.
سخن پایانی
در شرایط همه‌گیری کنونی، طبیعی است که با سختی‌ها و دشواری‌های بیشتری مواجه شویم و حس ناخوشایندی به عملکرد خود داشته باشیم و بخواهیم همان‌طور کار کنیم که در دوران پیشاکرونا کار می‌کردیم. این همان دامی است که ما را به تله بهره وری سمی می‌اندازد. با تعدیل انتظاراتمان از خودمان، هدف‌گذاری واقع‌بینانه و برنامه‌ریزی برای فراغت می‌توان از بهره وری سمی گریخت.
